▄ သမိုင်းတစ်ကျော့ပြန်ခြင်း

သမိုင်းတစ်ကျော့ပြန်တတ်သည်ဆိုသည့်အတိုင်း လက်ရှိအချိန် ကိုဗစ်-၁၉ကပ်ဘေး ခံစားနေရသည့် ကမ္ဘာကြီး သည်လည်း ပထမကမ္ဘာစစ်ပြီးနှင့် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မဖြစ်မီ ကြားကာလနှင့်တူသည်ဟု ပညာရှင်များက သုံးသပ် ကြသည်။ ယင်းတို့က လတ်တလော ကမ္ဘာပေါ်ရှိ ဖွံ့ဖြိုးပြီး၊ အလယ်အလတ်နှင့် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများအားလုံးလိုလို ကြုံတွေ့နေရသည့် ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းနှင့်သက်ဆိုင်သော အခြေအနေ(၃)ခုပေါ် မူတည်ပြီးသုံးသပ်ကြခြင်း ဖြစ်သည်။ လက်ရှိကာလနှင့် ထိုအတိတ်ကာလသည် ကပ်ဘေးဆိုက်ခဲ့ရခြင်းလည်း တူညီသည်။ ပထမကမ္ဘာစစ် ပြီးဆုံးသည့်နှစ် ၁၉၁၈ခုနှစ်၌ စပိန်တုတ်ကွေးဟုခေါ်သည့် ယခုကိုဗစ်-၁၉လို ကပ်ဘေးကြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကျ ရောက်ခဲ့သည်။

တူညီသည့် အချက်(၃)ချက်မှာတော့ ဘဏ်များနှင့်ငွေရေးကြေးရေးအဖွဲ့အစည်းများ အကျပ်အတည်းဖြင့် ကြုံတွေ့နေရပြီး ကြွေးမြီြ့ပသနာကြီးထွားနေခြင်း၊ ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းနှင့် နိုင်ငံတကာကုန်သွယ်မှု၏ ဘေး ထွက်ဆိုးကျိုးများကို တုန့်ပြန်သည့်အင်အားများကြီးထွားလာခြင်း (ထိုအချိန်တွင် နာဇီပါတီဂျာမဏီတွင်အာဏာ ရခဲ့သလို အီတလီ၌လည်း မူဆိုလီနီ၏ ဖက်ဆစ်ပါတီ အာဏာရလာသည်)နှင့် ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းနှင့် နိုင်ငံ တကာကုန်သွယ်ရေးကို ထိန်းကျောင်းကြပ်မတ်သည့် နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းများတွင် အားနည်းချက်များရှိနေ ခြင်းနှင့် ယင်းတို့ကို ပီပြင်စွာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲခြင်း (သို့) စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းအသစ်များ၊ အဖွဲ့အစည်းအသစ်များ မပေါ်ပေါက်နိုင်ခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

ယခုလက်ရှိအချိန် ၂၁ရာစုတွင်လည်း ကိုဗစ်-၁၉မဖြစ်မီကပင် ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများဖြစ်ကြသည့် အမေရိကန်နှင့် ဥရောပရှိ နိုင်ငံအများအပြား၏ ကြွေးမြီစုစုပေါင်း ပမာဏသည် အတော်မြင့်မားနေပြီဖြစ်သည်။ အမေရိကန်အစိုး ရ တင်ရှိနေသည့် ကြွေးမြီပမာဏသည် နိုင်ငံဂျီဒီပီကို ကျော်လွန်သွားပြီဖြစ်သည်။ ထို့အတူ အမေရိကန်ရှိ အိမ် ထောင်စုများတွင် တင်ရှိနေသည့် ကြွေးမြီပမာဏကလည်း မနည်းချေ။ အလားတူ ဗြိတိန်အစိုးရ တင်ရှိနေသည့် ကြွေးမြီကလည်း မနည်းချေ။ တချိန်တည်းမှာပင် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများနှင့် အလယ်အလတ်အဆင့်ရှိနိုင်ငံများ တင်ရှိ နေသည့် ကြွေးမြီပမာဏ စုစုပေါင်းသည် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၆ထွီလီယံကျော်ရှိသည်ဟုသိရသည်။ မည်သည့် နိုင်ငံအုပ်စုဝင်ဖြစ်စေ နိုင်ငံများအလွန်အမင်း ကြွေးတင်ခြင်းက ရေရှည်အတွက်မကောင်းဟု ပညာရှင်များက သမိုင်းအထောက်အထားများ ကိုးကားရေးသားကြသည်။ အထူးသဖြင့်တော့ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနှင့် အလယ်အလတ်အဆင့် နိုင်ငံများအတွက် ကြွေးမြီပြသနာက ကြီးမားလွန်းလှသည်။ ကြွေးမြီပြသနာ ဤမျှလောက်ကြီးမားလာရခြင်းမှာ လည်း ဘဏ်နှင့်ငွေရေးကြေးရေး အဖွဲ့အစည်းများ သြဇာအာဏာ အဆမတန် ကြီးထွားလာခြင်းကြောင့်ဖြစ် သည်။ ကြွေးပိနေခြင်းက နိုင်ငံများ၏ ရေရှည်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို အဟန့်အတားဖြစ်စေသည်ဟု ပညာရှင်များ ကသုံးသပ်ကြသည်။

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မဖြစ်မီ ၁၉၂၀-၃၀ခုနှစ်များက ဥရောပတိုက်နိုင်ငံများ၊ လက်တင်အမေရိကနိုင်ငံများနှင့် နောက် ဆုံး အမေရိကန်နိုင်ငံတို့တွင် ဘဏ်နှင့်ငွေရေးကြေးရေးအဖွဲ့အစည်းများ ဘဏ္ဍာရေးအကျပ်အတည်းဖြင့် ရင်ဆိုင် ခဲ့ရသည်မှာ ၂၀၀၈ခုနှစ် အမေရိကန်နိုင်ငံတွင်ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် ဘဏ္ဍာရေးအကျပ်အတည်းလိုပင် နိုင်ငံများ၏ ငွေရေးကြေးရေးဈေးကွက် (capital market) ကို အထိန်းအကွပ်မရှိ ဖွင့်လှစ်ပေးခဲ့ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ အရင်း ရှင်စနစ်၏ အဓိကပြသနာမှာ ဘဏ္ဍာငွေကြေးဈေးကွက်ကို နိုင်နင်းစွာ ထိန်းကျောင်းနိုင်မှုမရှိဘဲ ယင်းက ကုန်ထုတ်လုပ်မှု၊ ဝန်ဆောင်မှုဆိုင်ရာလုပ်ငန်းများကို လွှမ်းမိုးချုပ်ကိုင်လာခြင်းဖြစ်သည်။

Financialization of real economy ဟုဆိုနိုင်သည်။ အထူးသဖြင့် ကာလတိုချေးငွေများ ပုံစံမျိုးစုံဖြင့် နိုင်ငံအတွင်း ဝင်ရောက်လာခြင်း ကနိုင်ငံများအတွက် အန္တရာယ်များလှသည်။ ရေနံ၊သံယံဇာတနှင့် အခြားပို့ကုန်များ ဈေးကောင်းနေလျှင် ပြသနာ မရှိ။ ယင်းတို့ဈေးနှုန်းများ ကျဆင်းပြီဆိုသည်နှင့် ချေးငွေများ၊ အရင်းအနှီးများလည်း ပို့ကုန်အမှီပြုသည့်နိုင်ငံများ မှ အလုံးအရင်းဖြင့် ထွက်ခွာကြတော့သည်။ ပြီးခဲ့သည့် မတ်လနှင့်ဧပြီလအတွင်းမှာပင် emerging economies ဟုခေါ်သည့် မက်ဆီကို၊အာဂျင်တီးနား၊တူရကီ၊ အင်ဒိုနီးရှား၊ချီလီ အစရှိသည့်နိုင်ငံများမှ ဘဏ္ဍာငွေကြေး အရင်း အနှီး စုစုပေါင်းတန်ဖိုး အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၀၀ဘီလီယံခန့် ထွက်ခွာသွားသဖြင့် ကိုဗစ်-၁၉ဖြစ်၍ ယင်းနိုင်ငံများ ငွေလိုနေချိန် ထပ်မချေးငှားတော့သည့်ပြင် တင်ရှိနေသည့် အကြွေးများကို ပြန်တောင်းခြင်းခံနေရပြီဖြစ်သည်။

ထိုကဲ့သို့ ဘဏ်နှင့်ငွေရေးကြေးရေးအဖွဲ့အစည်းများ မတည်ငြိမ်ခြင်း၊ ကုန်ဈေးနှုန်းများ ကျဆင်းခြင်း၊ အလုပ် လက်မဲ့နှုန်းမြင့်မားလာသည့်အခါ နိုင်ငံများသည် ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းနှင့် နိုင်ငံတကာ ကုန်သွယ်မှုအပေါ် ဆန့်ကျင်မှုများ ပြုလုပ်လာကြသည်။ ပထမကမ္ဘာစစ်ပြီး ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မတိုင်မီကလည်း စီးပွားရေးကျဆင်းလာ သည့်အခါ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ၁၉၃၀ခုနှစ် စီးပွားပျက်ကပ်ဖြစ်ပွားပြီး (၁၉၂၀-၃၀ခုနှစ်များ)ဥရောပနှင့် အမေရိကန်နိုင်ငံတို့တွင် protectionism ဟုခေါ်ဝေါသည့် ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကာကွယ်သည့် မူဝါဒများရေပန်းစားခဲ့ သည်။ ကိုယ်ကျိုးစီးပွားကာကွယ်ခြင်းဆိုသည်မှာ အဓိကအားဖြင့် ပြည်တွင်းစိုက်ပျိုးရေးနှင့် စက်မှုလက်မှု လုပ်ငန်းများ ပြည်ပမှတင်သွင်းလာသည့် အလားတူထွက်ကုန်များ၊ထုတ်ကုန်များနှင့် မယှဉ်ပြိုင်နိုင်မည်ကို စိုးရိမ်ခြင်းကြောင့် အကန့်အသတ်ဖြင့်သာ သွင်းကုန်များကို တင်သွင်းခွင့်ပြုခြင်း (ဥပမာ quota system) သွင်းကုန်ပစ္စည်းများကို အခွန်နှုန်းတိုးမြှင့်ကောက်ခံခြင်းတို့ဖြစ်သည်။ ပြည်ပမှပြောင်းရွှေ့လာသည့် နိုင်ငံခြားသားများ(Immigrants)ကို မုန်းတီးမှုများကလည်း ပိုမိုကြီးထွားလာခဲ့သည်။ ယင်းတို့က မိမိတို့၏ အလုပ်အကိုင်များကို ခိုးယူသွားသည်ဟု စွတ်စွဲပြောဆိုကြသည်။ ယခုလည်း အမေရိကန်-တရုတ် ကုန်သွယ်ရေးပဋိပက္ခ၌ အမေရိကန်နိုင်ငံသားများ၏ အလုပ်အကိုင်များကို တရုတ်အလုပ်သမားများက ရယူသွားကြ၍ မိမိတို့ အလုပ်လက်မဲ့ ဖြစ်ကြရသည်ဟု ထင်မြင်ယူဆချက်များရှိနေသည်။ အလားတူ မက်ဆီကိုနှင့် အခြားနိုင်ငံများမှ တရားဝင်နှင့်တရားမဝင် ပြောင်းရွှေ့လာသူများအပေါ် အမေရိကန် နိုင်ငံသား အုပ်စုဝင်အချို့၏ အမြင်သည် လုံးဝမကောင်းချေ။ ထိုအချက်ကို သမ္မတထရန့်က မဲဆွယ်ရာတွင် ကောင်းစွာအသုံးချခဲ့၍ သမ္မတရာထူးကို ဆွတ်ခူးနိုင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ လူမျိုးရေးအစွန်းရောက်မှုများလည်း ကြီးထွားလာခဲ့ရသည်။ အမျိုးသားရေးဝါဒီများလည်း တန်ခိုးထွားခဲ့ရသည်။ အတိတ်ကလည်း ဟစ်တလာ အာဏာရလာခြင်းမှာ အမျိုးသားရေး၊လူမျိုးရေးကို စီးပွားကျဆင်းချိန် အသုံးချခဲ့ခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။

အတိတ်ကာလ ကမ္ဘာစစ်၂ခုကြားအချိန်၌လည်း နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းများသည် ဂလိုဘယ်လိုက်ဇေးရှင်းနှင့် ကုန်သွယ်ရေး၊ နိုင်ငံများအကြား ငွေကြေးစီးဆင်းမှုတို့ကို ထိရောက်စွာ ထိန်းကျောင်းကြပ်မတ်နိုင်ခြင်း မရှိခဲ့ချေ။ ပထမကမ္ဘာစစ်ပြီး တည်ထောင်ခဲ့သည့် နိုင်ငံပေါင်းချုပ်အသင်းကြီး (League of Nations)၊ Bank for International Settlement (BIS)အစရှိသည်တို့မှာလည်း ယနေ့ခေတ် နိုင်ငံတကာငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့ (အိုင်အမ်အက်ဖ်)၊ ကမ္ဘာ့ဘဏ်၊ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂနှင့် လက်အောက်ခံအဖွဲ့အစည်းများလိုပင် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြ သနာများကို ထိရောက်စွာ မဖြေရှင်းပေးနိုင်သဖြင့် နိုင်ငံများသည် မိမိနိုင်ငံအကျိုးစီးပွားတစ်ခုတည်းကိုသာ ဗဟို ပြုသည့် မူဝါဒများချမှတ်လာခဲ့ပြီး begger thy neighbors ဟုခေါ်သည့် မိမိအကျိုးရှိရန် သူတစ်ပါးနိုင်ငံကို ဒုက္ခ ဖြစ်စေသည့် ကုန်သွယ်ရေးစည်းမျဉ်းများ၊ အခွန်နှုန်းထားများ သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ ကိုလိုနီနိုင်ငံများကိုလည်း တတ်နိုင်သမျှ ခေါင်းပုံဖြတ်ပြီး အင်အားကြီးနိုင်ငံများအကြား ပြင်းထန်သည့် အားပြိုင်မှုများကြောင့် အဆုံးတွင် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မီး တောက်လောင်ရတော့သည်။

ပရင်စတန်တက္ကသိုလ်မှ ပါမောက္ခ ဟဲရိုးဂျိမ်းစ် (Professor Harold James)ကသူ၏ “End of Globalization: Lessons from Great Depression” စာအုပ်၌ ပထမကမ္ဘာစစ်ပြီးနောက်ပိုင်းမှာ အမေရိကန်နိုင်ငံသည် စူပါပါဝါ ဖြစ်လာသော်လည်း နိုင်ငံတကာရေးရာများကို ထိရောက်စွာ ဖြေရှင်းနိုင်သည့် စွမ်းဆောင်ရည် အမေရိကန်အစိုးရ ၌မရှိခြင်းကြောင့် စီးပွားပျက်ကပ်၊ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်တို့ကို မတားဆီးနိုင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်ဟု သုံးသပ်ထားသည်။


ယနေ့မျက်မှောက်အချိန်တွင်လည်း ကိုဗစ်-၁၉ကပ်ဘေးမဖြစ်မီတည်းက ၂၀၀၈ခုနှစ် ဘဏ္ဍာရေးအကျပ်အတည်း နောက်ပိုင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်နေသည့် နိုင်ငံရေး၊စီးပွားရေး၊လူမှုရေးအခြေအနေများသည် (အထူးသဖြင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနှင့် ဥရောပတိုက်နိုင်ငံများ) ကမ္ဘာစစ်၂ခုကြားကာလနှင့် တူညီမှုများရှိနေသဖြင့် ယနေ့ထိ အင်အား အကြီးဆုံးနိုင်ငံအဖြင့် ရပ်တည်နေသည့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ဦးဆောင်မှုသည် နိုင်ငံတကာပြသနာများ ကိုဖြေရှင်းရန်အတွက် အထူးလိုအပ်နေသည်။ သို့သော်လည်း လက်ရှိကိုဗစ်-၁၉ကာလမှာပင် သမ္မတထရန့် အစိုး ရ၏ ဦးဆောင်မှုသည် နိုင်ငံများအကြား ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှုကို အထောက်အကူမဖြစ်စေဘဲ ပဋိပက္ခများကို သာတိုးပွားစေသလို ဖြစ်နေခဲ့သည်။ သို့ဖြစ်၍ လာမည့်နိုဝင်ဘာလတွင်ကျင်းပမည့် အမေရိကန်ရွေးကောက်ပွဲ သည်လည်း ကမ္ဘာသူကမ္ဘာသားအားလုံးအတွက် အထူးအရေးကြီးလျက်ရှိသည်။

ခိုင်ဝင်း
၅ ၊ စက်တင်ဘာ ၊ ၂၀၂၀ ။